அலகில் குணம் எண்ணிறந்திருக்கப்பட்ட இந்தக் குணத்தின் விரிவைச் சொல்லுமிடத்து முன்சொல்லப்பட்ட பிரதானமான குணம் மூன்று மொழிந்து ஏறின குணம் ஆறுக்கும் வகையாவன; பிரகாசம் பிரகாசமாயிருக்கும். அஃதாவது சாத்துவிகத்திலே இராசதங் கூடினால் அந்தச் சாத்துவிகத்தைப் பிரகாசித்துக்கொண்டு நிற்கு மென்றதென அறிக ; லகுதை நொய்தாயிருக்கும். அஃதாவது சாத்துவிகத்திலே தாமதங் கூடினால் நல்லொழுங்குகளை மறைத்துக்கொண்டு அந்தப் பிரகாசத்தை நொய்தாக்கிக்கொண்டு நிற்குமென்றதென அறிக; வியாபிருதி தெரியாமல் மறைத்து நிற்கும். அஃதாவது இராசதத்திலே தாமதங்கூடினால் நல்லொழுங்குகளை மறைத்துக்கொண்டு நிற்குமென்றதென அறிக; அடர்ச்சிமிகும் செறிவித்து நிற்கும். அஃதாவது இராசதத்திலே சாத்துவிகங் கூடினால் நன்மைகளைச் செறிவித்து நிற்கு மென்றதென அறிக; கவுரவம் பெருமையை உண்டாக்கும். அஃதாவது தாமதத்திலே இராசதங் கூடினால் கர்வத்திலே பெருமையைப் பண்ணி நிற்குமென்றதென அறிக ; அநியமம் நல்ல நியம் மல்லாததைச் செய்வித்து நிற்கும். அஃதாவது தாமதத்திலே சாத்துவிகங் கூடினால் அந்நிய நியமங்களைச் செய்வித்துக் கொண்டு நிற்குமென்றதென அறிக; இவை யடைவே நிலவியிடும் இந்தக் குணங்கள் இங்ஙனஞ் சொன்ன முறைமையிலே பொருந்தி நிற்கும். இவை வெவ்வேறாய் நிற்குமோ கூடி நிற்குமோ என்னில்; மும்மூன்றும் உயிரொன்றில் கலந்து நிற்கும் இவை ஒன்பது குணமுமொரு ஆன்மாவிலே கூடிநிற்கும்.
ஒன்பது குணமாவது சாத்துவிகத்திற் சாத்துவிகமென்றும் சாத்துவிகத்தில் இராசதமென்றும் சாத்துவிகத்தில் தாமதமென்றும், இராசதத்தில் இராசதமென்றும் இராசதத்திற் சாத்துவிகமென்றும் இராசதத்தில் தாமதமென்றும், தாமதத்தில் தாமதமென்றும் தாமதத்திற் சாத்துவிகமென்றும் தாமதத்தில் இராசதமென்றும் இங்ஙனம் ஒன்பது வகைப்படும். அதற்கு வகையேதென்னில் சாத்துவிகத்திற் சாத்துவிகமாவது துறவும் சாந்தமும் மோக்ஷத்திலே மிகுந்த தாகமுமாகையென அறிக. சாத்துவிகத்தில் இராசதமாவது துறவும் சாந்தமும் இடையே நழுவ முத்தியில் முயலுகையுமாமென அறிக. சாத்துவிகத்தில் தாமதமாவது துறவும் சாந்தமும் மோக்ஷத்திலே முயலுகைகையுமன்றி விடயவிருப்பமும் உண்டாகையென அறிக. இனி இராசதத்தில் இராசதமாவது தன்மத்தில் ஆசையயோடுங் கூடி இடைவிடாமற் செய்கையென அறிக. இராசதத்திற் சாத்துவிகமாவது யாவர்க்குங் கிருபையோடே அறங்களைச் செய்கையென அறிக. இராசதத்தில் தாமதமாவது இவையிற்றினை இகழ்தலும் பாவத்தொழில்களைச் செய்தலுமென அறிக. இனி தாமதத்தில் தாமதமாவது மயக்கமும் இகழ்ச்சியும் பாவமும் ஆசையும் பயமும் உறக்கமுமென அறிக. தாமதத்தில் இராசதமாவது தகாதன செய்தலும் உண்ணாதன உண்ணலுங் களிப்பும் வெகுளியுமெனஅறிக. தாமதத்திற் சாத்துவிகமாவது வேதாகமங்களில் விருத்தமாயிருக்கிற கிருத்தியமான சிறு தேவதைகளைப் பிரபத்தி பண்ணுகையென அறிக. இப்படி எண்ணிறந்த குணங்களை உடைத்தாகையாலே அலகில் குணமென்று சொல்லப்பட்டதென அறிக.
இங்ஙனங் குணபேதங்களாகக் கூடிநின்று செய்யுமிடத்து; இவை நிறைபுலனின் பயனெவையுங் கவரும் இந்தக் குணங்கள் ஒன்பதும் நிறைந்து நிற்கிற இந்திரியங்களின் பயனான விடயங்களைத் தன்னிடத்திலே கவர்ந்து கொள்ளும்; குலவிவரு போகங்களிடமாய் மாறாக் குறைவில் ஒளியாம் சர்வராலுங் கொண்டாடப்பட்டு வருகிற புசிப்புக்களை ஆன்மாக் கொள்ளுகிற இடமுமாய் உடல்முழுதும் விட்டு நீங்காத குறைவற்ற பிரகாசமுமாய் நிற்கும். இவ்வளவும் வித்தியா தத்துவத்தின் கலை தொடங்கிப் பிரகிருதி மாயையாகிய குணங்கள் காரியப்படுகையை அருளிச்செய்து மேல் ஆன்ம தத்துவத்திற் புத்தி தத்துவங் காரியப்படுகையை அருளிச் செய்கின்றது; அலகில் புலனிடத்தின் ஒருமை பலவகையும் உடையதாய்ப் பரனருளாற் புந்தி பஞ்சாசற் பாவகமும் பண்ணுவிக்குந் தானே எண்ணிறந்த விருத்தியாகிய விடயங்களை இந்திரியங்களைக் கொண்டு ஆன்மாக் கொள்ளுமிடத்து நிச்சயித்தலைப் பலவகையாலும் உண்டாவதாய்ச் சிவனுடைய அநுக்கிரகத்தினாலே புத்தியானது ஐம்பது ஐம்பது பேதங்களை ஒவ்வொரு குணங்கள் தோறுஞ் செய்து நிற்கும்.
இந்தப் புத்தியின் விருத்தி எங்ஙனே என்னில், அவ்வியத்தமாவது மூன்று குணங்களுந் தோன்றாமல் வடவித்துப்போலெயிருந்த அவதரமென அறிக. குணதத்துவமாவது வடவித்திலே நின்றும் அங்குரந் தோன்றினாற் போல அவ்வியத்தித்திலே மூன்றாய்த் தோன்றிச் சமமாய் அலைவறநின்ற அவதரமென அறிக. வேறுபட்ட குணங்களையுடைத்தாய் ஏற்றக்குறைச்சல் புத்தி முதலான தத்துவங்களென அறிக. புத்தி தத்துவமாவது இராசதமுந் தாமதமுங் குறைந்து சாத்துவிககுணம் மேலிட்ட அவதரமென அறிக. இந்தப் புத்தியினது காரியமாவது தன்ம ஞான வைராக்கிய ஐஸ்வரியமென்றும் அதன்ம அஞ்ஞான அவைராக்கிய அநைஸ்வரியமென்றும் எட்டு வகையாம். இதில் தன்மத்திலே நின்றும் பத்து பாவகந் தோன்றும். ஞானத்திலே நின்றும் நூற்றெண்பது பாவகந்தோன்றும். வைராக்கியத்திலே நின்றும் அறுபத்துநாலு பாவகந்தோன்றும். ஐஸ்வரியத்திலே நின்றும் நூற்றெழுபத்தாறு பாவகந்தோன்றும். மற்ற அதன்மத்திலே நின்றும் முப்பத்தெட்டு பாவகந்தோன்றும். அஞ்ஞானத்திலே நின்றும் முப்பத்தெட்டு பாவகந் தோன்றும். அவைராக்கியத்திலே நின்றும் நூறு பாவகந்தோன்றும். அநைஸ்வரியத்திலே நின்றும் எட்டு பாவகந்தோன்றும். ஆக புத்தியினுடைய காரியம் அறுநூற்றொருபத்து நாலென அறிக. அப்படியிருக்க இந்நூலிலே பஞ்சாசற்பாவகமென்று நானூற்றைம்பதாகச் சொல்லுவான் ஏனென்னில் அப்படியுஞ் சில ஆகமங்களிலே சொல்லுகையாலென அறிக. அன்றியும் பஞ்சாசற்பாவகமுமென்ற உம்மைகொண்டே மற்றதும் உண்டென அறிக. இனி, புத்தி தத்துவத்தை அலகில் புலனிடத்தி னொருமை பல வகையுமுடையதாய் என்றதேதென்னில் அது கன்மாகன்மங்களும் உடையதாய்ச் சத்தாதி விடயங்களிலே நிச்சயித்தலும் உடையதாய் இன்பதுன்பங்களிலே மோகத்தையும் உடையதாய் அறிவு தொழில்களுமுடையதாய் நிற்கையினாலே அப்படிச் சொன்னதென அடிறிக. இதற்கு பிம் சித்தியாரில் “சித்தமா மவ்வி யத்தஞ் சிந்தனை யதுவுஞ் செய்யும், புந்தியவ் வியத்திற் றோன்றிப் புண்ணிய பாவஞ் சார்ந்து, வத்துநிச்சயமும் பண்ணி வருஞ்சுக துக்க மோகப், பித்தினின் மயங்கி ஞானக் கிரியையும் பேணி நிற்கும்’’ (2.58) எது கண்டுகொள்க. இனி, புந்தி பஞ்சாசற்பாவகமும் பண்ணுவிக்கும் எகு புத்தி தத்துவமானது குணங்களோடுங்கூடிச் சம்பந்தமா யிருக்கையினாலே ஒரு குணத்துக்கு ஐம்பது வகையாக ஒன்பது குணத்துக்கு நானூற்றைம்பது வகையாகப் பேதித்ததென அறிக. என்றிங்ஙனம் புத்தி குணத்தோடு சம்பந்தமாய் நிற்கும் என்பதற்கு பிம் தத்துவ விளக்கத்தில் “எண்ணிய புத்தியில் முக்குணஞ் சேரியல் பாற்கரந்து’’ எது கண்டுகொள்க.
இதனாற் சொல்லியது குணதத்துவம் ஒன்பது வகையாகக் காரியப்படும் முறைமையும் புத்திதத்துவம் ஒன்பது குணத்துக்கும் ஒவ்வொரு குணத்துக்கு ஐம்பது ஐம்பதாக நானூற்றைம்பது பாவகமாகக் காரியப்படும் முறைமையும் அறிவித்தது.

மேல் ஆங்காரமும் மனதுஞ் சித்தமுங் காரியப்படும் முறைமையை அருளிச்செய்வான் எடுத்துக் கொண்டருளியது.